سپر سبز زمین در معرض خطر تخریب

به گزارش یسکافه، متخصص منظر کوهستان در آستانه روز جهانی کوهستان با اعلان اینکه کوه ها به عنوان «سپری سبز» در مقابل فرسایش خاک و بیابان زایی عمل می کنند، اظهار داشت: این عناصر طبیعی اغلب در برنامه ریزی های شهری و منطقه ای ایران مورد غفلت قرار گرفته اند.

به گزارش یسکافه به نقل از ایسنا هر ساله در تاریخ ۱۱ دسامبر، روز جهانی کوهستان با هدف آگاهی بخشی درباره ی اهمیت کوهستان ها جهت زندگی، تاکید بر فرصت ها و محدودیت های مربوط به توسعه کوهستان و تنظیم معاهداتی که منجر به تغییر مثبت به سود ساکنان و محیط زیست مناطق کوهستانی در سرتاسر جهان شود، گرامی داشته می شود.

دکتر بابک داریوش در گفت و گو با ایسنا درباره ی محیط زیست کوهستان در زندگی جمعی ایرانیان در عصر جهان-محلی اظهارکرد: اگر کوه ها در ایران نبودند، فلات ایران اینگونه شکل نمی گرفت و تمدن های قناتی در رابطه با کوهستان، یعنی عمده سکونتگاه های شهری و روستایی، اینگونه به وجود نمی آمدند.

وی افزود: کوه ها به عنوان یک منظر (Landscape) از گذشته های دور نقش اساسی در زندگی جمعی ایرانیان ایفا کرده اند و علاوه بر آنکه قسمتی از طبیعت بکر هستند، به عنوان عناصر فرهنگی، تاریخی و معنوی جایگاهی ویژه در حافظه جمعی ایرانیان دارند. این جایگاه منحصر به فرد کوه ها در فرهنگ ایرانی، از اساطیر و ادبیات کهن تا زندگی روزمره مردم در مناطق مختلف ایران نمود داشته است. از قله های باشکوه البرز و زاگرس گرفته تا تپه های سرسبز و کوهستان های روستایی، این مناظر نقش به سزایی در ایجاد هویت های قومی و ملی ایفا کرده اند.

این متخصص منظر کوهستان اضافه کرد: از طرف دیگر پدیده جهان- محلی شدن (Glocalization) که پاسخی به نتایج جهانی شدن (Globalization) است، ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را تحت تأثیر قرار داده است. این پدیده رویکرد های متنوعی را برای حفظ تنوع زیستی و فرهنگی مناطق محلی پیشنهاد می دهد که می تواند در مقابله با اثرات مخرب جهانی شدن مفید باشد.

وی افزود: جهانی شدن، تغییرات عمیق و گاه جبران ناپذیری را در جوامع بشری به وجود آورده است که اغلب به ضرر محیط های محلی تمام شده است. در ایران پروسه سریع نوسازی و توسعه شهری ناشی از جهانی شدن منجر به تخریب گسترده محیط زیست کوهستان شده است و بهره برداری های بی رویه اقتصادی، جنگل زدایی، گسترش زیرساخت های بزرگ مقیاس و کارهای صنعتی، لطمه های جدی به این اکوسیستم های حیاتی وارد کرده اند. این رویکرد های اقتصادی بجای بهره گیری پایدار، محیط های کوهستانی را به منبعی فقط برای استخراج منابع طبیعی تبدیل نموده اند.

داریوش اضافه کرد: فشار اقتصادی و فرهنگی جهانی، شیوه های سنتی بوم شناختی را به حاشیه رانده است و دانش بومی که طی قرن ها توسعه یافته و به پایداری زیست محیطی کمک کرده بود، در برخورد با مدلهای اقتصادی غرب محور و سودگرا به تدریج کم رنگ شده است. پیامد این تغییرات، از دست دادن زیستگاه های طبیعی، تهدید تنوع زیستی و کاهش تاب آوری اکولوژیک در مقابل تغییرات اقلیمی است.

وی با اشاره به کارکردهای کوهستان اظهار داشت: کوه ها به عنوان یکی از حساس ترین اکوسیستم های طبیعی، نقشی کلیدی در تنظیم چرخه های آبی و صیانت از تنوع زیستی ایفا می کنند. این مناطق مرتفع نه فقط منبع اصلی تغذیه رودخانه ها و قنات ها هستند بلکه زیستگاه گونه های نادر گیاهی و جانوری نیز به شمار می روند که خیلی از آنها در مقابل تغییرات اقلیمی لطمه پذیرند. با گرم شدن زمین و تغییرات اقلیمی، کوه ها به یکی از جبهه های اصلی در مبارزه با این بحران تبدیل گشته اند و یخچال های طبیعی که در کوه های ایران وجود دارند، به عنوان منابع حیاتی آب، تأثیرات مخربی از افزایش دما متحمل می شوند و کاهش آنها به کمبود آب در مناطق پایین دست منجر خواهد شد.

این متخصص منظر کوهستان افزود: کوه ها همین طور به عنوان «سپری سبز» در مقابل فرسایش خاک و بیابان زایی عمل می کنند. جنگلها و پوشش گیاهی کوهستانی، با کاهش روان آب های سطحی و حفظ رطوبت خاک، نقش حیاتی در پایین آوردن خطر سیل و فرسایش زمین دارند. هرگونه تخریب این مناطق می تواند نتایج زیست محیطی شدیدی برای مناطق شهری و روستایی مجاور به همراه داشته باشد.

وی اضافه کرد: در واکنش به این چالش ها برخی جوامع محلی و فعالان زیست محیطی در ایران تلاش نموده اند که با ترکیب دانش بومی و مفاهیم نوین پایداری، راهکارهای جایگزینی برای حفظ محیط زیست کوهستان عرضه کنند. پروژه های احیای جنگل، گردشگری پایدار و آموزش بوم شناختی نمونه هایی از این تلاش ها هستند. این اقدامات بر اهمیت کوه ها به عنوان منابع زیست محیطی، فرهنگی و اقتصادی و لزوم بازتعریف نقش آنها در جامعه معاصر تاکید می کنند.

داریوش افزود: باوجود اهمیت تاریخی و فرهنگی کوه ها، این عناصر طبیعی اغلب در برنامه ریزی های شهری و منطقه ای ایران مورد غفلت قرار گرفته اند. رویکرد های شبه مدرنیستی که اولویت را به توسعه اقتصادی و زیرساخت های شهری می دهند، مناطق کوهستانی را به حاشیه رانده و سهم آنها را در توسعه پایدار نادیده گرفته اند. در صورتیکه کوه ها علاوه بر تامین منابع طبیعی، به عنوان پناهگاهی برای تنوع زیستی و فرهنگی نقشی حیاتی دارند.

وی اشاره کرد: لازم است سیاست های ملی و منطقه ای برای تغییر این روند بازبینی شوند و چارچوب هایی ایجاد شود که ارزش چندبعدی کوه ها را در توسعه کشور درنظر بگیرند. به همین دلیل برنامه ریزی های جدید باید به حفظ و احیای اکوسیستم های کوهستانی بپردازند و از ارزش های فرهنگی و بوم شناختی آنها حفاظت کنند. در نتیجه کوه های ایران نه فقط میراثی طبیعی بلکه سرمایه ای فرهنگی و هویتی برای نسل های آینده هستند. باتوجه به روندهای جهانی و ضرورت پایداری، نیاز به تغییری اساسی در نگرش به این مناظر حیاتی بالاتر از پیش احساس می شود.

داریوش در آخر اظهارکرد: جهان-محلی شدن فرصتی را برای ادغام سنت و مدرنیته فراهم می آورد و به ما اجازه می دهد تا نقش کوه ها را در زندگی جمعی بازتعریف نماییم و بوسیله برنامه های پایدار و مشارکت جوامع محلی، می تواند آینده ای ساخته شود که هم به محیط زیست و هم به میراث فرهنگی ایران احترام می گذارد. در این شرایط کوه ها می توانند به عنوان یک اکوسیستم جایگاه شایسته خودرا در زندگی معاصر ایرانیان بازیابند و به نمادی از پایداری، هویت و انسجام اجتماعی تبدیل شوند.

منبع: یسکافه