در وبینار ادبیات در روزگار کرونا بررسی شد نقش ادبیات در دوران کرونا

مراسم افتتاحیه «وبینار بین المللی ادبیات در روزگار کرونا» با بحث درباره مناسبات میان ادبیات و بحران های اجتماعی در طول تاریخ و بحرانی چون کرونا اجرا شد.
به گزارش یسکافه به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، آیین افتتاحیه «وبینار بین المللی ادبیات در روزگار کرونا» روز شنبه (نوزدهم تیرماه ۱۴۰۰) با حضور ایوب دهقانکار (مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران)، حمیدرضا نمازی (دبیر علمی وبینار) و مصطفی راضی جلالی (مدیر دفتر گسترش شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران) در خانه کتاب و ادبیات ایران انجام شد.
در ابتدای این آیین، ایوب دهقانکار درباره چرایی برگزاری «وبینار بین المللی ادبیات در روزگار کرونا» اظهار نمود: همانطور که از عنوان همایش به خوبی پیداست، این همایش دو محور دارد؛ ادبیات و کرونا. در نگاه اول ممکنست ادبیات بعنوان یکی از شاخه های علوم انسانی که خود شامل نظم، نثر، عروض و قافیه، صرف، نحو، معانی، بدیع و… می شود با یک ویروس آزمایشگاهی به نام کووید ۱۹ که حاصل کشف دانشمندان علوم پزشکی است، نه فقط ارتباط چندانی نداشته باشند، بلکه کاملا ناسازگار و به قول انگلیسی زبان ها mutually exclusive و به قول عرب زبان ها مانعه الجمع باشند. بر این اساس، سوالی که ممکنست در ذهن مخاطب ایجاد شود این است که چگونه می شود این دو مفهوم و ماهیت به ظاهر نامرتبط و نامانوس یعنی ادبیات و کرونا را با یکدیگر جمع کرد و با این موضوع، همایش و وبینار برگزار کرد.
دهقانکار همین طور اظهار داشت: دو پرسش کلان که هدف از برگزاری این همایش پیدا کردن پاسخ هایی برای آنها است عبارتند از: «نقش ادبیات بطور عام در برخورد با لطمه های اجتماعی چیست؟» و «آیا اصولا می توان بین ادبیات و بحران های اجتماعی مناسباتی پیدا کرد یا خیر؟» و در صورتیکه پاسخ ما به پرسش اول «بلی» باشد، پرسش دوم به این شکل مطرح می شود: «نقش ادبیات فارسی بطور خاص در برخورد با لطمه های اجتماعی چیست؟»
او با بیان اینکه برای پاسخ به پرسش اول، لازم است ادبیات را از منظری کلان تر بینیم، خاطرنشان کرد: بدین صورت که در ابتدا ادبیات را جزیی از پدیده بزرگ تری به نام زبان بدانیم. با این نگاه، ادبیات حالت خاصی از بروز و ظهور زبان انسان است؛ زبان انسان معجزه خلقت است که هم در مضامین دینی ما و هم در نظریه های علمی روز دنیا به آن اشاره شده است؛ همچون در آثار نوام چامسکی بعنوان یکی از مطرح ترین زبان شناسان دنیا که نظریه فطری گرایی را مطرح کرده است؛ چامسکی معتقد می باشد زبان موهبتی طبیعی است که در فطرت انسان ها به ودیعت گذاشته شده است. بنابراین است که زبان شناسان این نظریه را فطری گرایی (Nativism) نام نهاده اند. البته قرن ها قبل از مطرح شدن این نظریه توسط چامسکی، خداوند متعال در قرآن کریم در آیات مختلفی بصورت تلویحی به این مساله اشاره فرموده است. همچون در آیات ابتدایی سوره مبارکه الرَّحْمَن (آیات شریفه ۱ تا ۴).
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران در ادامه سخنان خود بر اینکه به اعتقاد خیلی از دانشمندان تمام پیشرفت های بشر مرهون خاصیت قوه ناطقه (زبان) انسان است تصریح کرد و ادبیات را قسمتی از زبان خواند و اظهار نمود: ادبیات یکی از نمودها و بروزهای خاصیت زبانی انسان است در قالبی زیباتر و گاهی با انحرافی پذیرفتنی از معیار تجلی پیدا می کند؛ درواقع ادبیات ورژن زیبایی ‎شناختی زبان است که در ژانرهای مختلف همچون شعر، داستان، نمایشنامه و… نمود پیدا می کند. حال برای رسیدن به پاسخی برای نخستین پرسش، باید ببینیم مناسبات زبان و نمود زیبایی‎ شناختی آن یعنی ادبیات، با فرهنگ چیست؟ در این خصوص باید اظهار داشت که دانشمندان علوم شناختی، جامعه شناسی، تحلیل گفتمان، تحلیل و گفتمان انتقادی و… به اندازه کافی در این خصوص صحبت کرده اند و صدها کتاب و مقاله علمی درباره این مساله نوشته شده است که همچون آن می توان به نظریه های گوناگون علمی همچون نسبی گرایی زبانی(Linguistic Relativism) و جبرگرایی زبانی (Linguistic Determinism) اشاره نمود. حرف مشترک همه نظریه ها این است که زبان بروز و تجلی افکار انسان است؛ حال برخی دانشمندان، افکار و ایدئولوژی را متاثر از زبان می دانند و بعضی دیگر زبان را متاثر از جهان بینی می بینند. اما درعین حال فصل مشترک همه این نظریه ها این است که برهم کنش زبان و جهان بینی، فرهنگ و اندیشه اثبات شده است و مورد پذیرش طرفداران هر دو نظریه است.
وی در پاسخ به پرسش دوم یعنی نقش و جایگاه اجتماعی زبان و ادبیات فارسی در برخورد با شرایط جامعه و لطمه های اجتماعی تصریح کرد: جهت بررسی این امر باید زبان را از دو منظر تاریخی (ِDiachronic) و مقطعی (Synchronic) بررسی کرد. اگر زبان را در این دو منظر بررسی نماییم، خواهیم دید زبان فارسی از حیث تعاملات و اثربخشی اجتماعی دارای ظرفیت بالقوه و بالفعل عظیمی است که کمتر زبانی در دنیا چنین خاصیت هایی را دارا است. در نشستی که در سال ۱۸۷۲ در شهر برلین کشور آلمان با حضور ادیبان و زبان شناسان اروپایی برگزار شد، بعد از بررسی فاکتورهای مختلف چهار زبانِ فارسی، لاتین، یونانی و سانسکریت بعنوان زبان های کلاسیک دنیا عرضه شدند.
دهقانکار در ادامه اظهار داشت: به واقع ما حالا آثار حافظ، سعدی، مولانا و… را که قرن ها پیش زیسته اند می خوانیم، درک می نماییم و لذت می بریم. کلاسیک بودن زبان فارسی پتانسیل و بضاعت زبان فارسی است و بدان معنا است که این زبان اصطلاحا سرد و گرم دوران را چشیده و در مقابل ناگواری ها و ناملایمات تاب آوری داشته است. پس وقتی از زبان فارسی نام می بریم، از تمدن دیرپایی که در آن در کنار خوشی ها، ناملایمات، جنگ ها، قحطی، بیماری و… بوده و از همه این ها به سلامت عبور کرده و صحیح و سالم به دست ما رسیده است، سخن می گوییم. شرط اساسی برای اینکه پدیده ای بتواند به تاب آوری جامعه در وضعیت دشوار کمک نماید این است که خود در مقابل ناملایمات تاب آوری داشته باشد. زبان فارسی این تاب آوری را در مقابل شرایط سخت بارها در طول تاریخ از خود نشان داده است.
او با مطرح کردن اینکه شاعران و ادیبان این سرزمین در اعصار مختلف با همه ناملایمات همچون جنگ، بیماری، قحطی و… دست و پنجه نرم کرده‎ اند، اظهار نمود: در دوران معاصر نیز شاهد می باشیم که یکی از مولفه های اصلی و اثرگذار در انقلاب شکوهمند اسلامی و بعد از آن شعر و ادبیات بوده است. در دوران دفاع مقدس نیز به همین شکل شاهد رویش هایی هستیم که حالا در زمینه شعر و ادبیات اتفاق می افتد؛ شکل گیری ادبیات پایداری نیز حاصل برهم کنش سازنده ادبیات با معنویات دفاع مقدس بعنوان یک پدیده اجتماعی در تاریخ معاصر این سرزمین است؛ به دیگر سخن، زندگی ایرانیان در هیچ زمانه ای خالی از ادبیات نبوده و ادبیات نیز از زندگی و زمانه مردمان این سرزمین جدا نبوده است و این دو همیشه پا به پای هم پیش رفته اند.
ایوب دهقانکار در انتهای سخنان خود با تشکر و قدردانی از کادر درمان کشور و مدافعان سلامت اظهار داشت: کرونا نیز بحرانی است که کشور ایران و جهان با آن دست و پنجه نرم می کند؛ همانطور که ادبیات در مقاطع بحرانی پیشین نقش آفرینی کرده است در این ایام نیز می تواند در کنار مردمان این سرزمین به تاب آوری بیشتر جامعه تا ریشه کنی کامل آن کمک شایانی کند.
در بخش دیگری از افتتاحیه وبینار بین المللی «ادبیات در روزگار کرونا» حمیدرضا نمازی ضمن اشاره به اینکه ما در زمینه سلامت سخت محتاج این هستیم که دست طلب را به سمت ادبیات دراز نماییم، اظهار نمود: نخستین نکته ای که فکر می کنم باید به آن توجه کرد مفهوم عمومی سازی سلامتی و عمومی سازی علم است و این ترجمه ای است از ارتباطات علم. بسیار مهمست که ما به هر حال نمی توانیم مفاهیم سلامت، پزشکی و بحران های مختلف را با همان زبان فنی به جامعه منتقل نماییم و از جامعه انتظار تبعیت داشته باشیم.
وی در ادامه بیان کرد: تعدادی از متخصصان حوزه های مختلف برای اینکه مفهوم بیماری های مختلف را ساده کنند تصمیم گرفتند رمان یا داستان بنویسند.
نمازی همین طور خاطرنشان کرد: ادبیات فارسی در ایران محتاج جدی گرفتن عمومی سازی علم است؛ درحقیقت باید تبدیل به عصایی برای حوزه سلامت شود و بحران های این حوزه که بتواند این مفاهیم را برای مردم ساده و آسان کند. امروز به این نتیجه رسیدیم که باید به ارتباطات علم توجه گردد.
دبیر علمی وبینار بین المللی «ادبیات در روزگار کرونا» سپس بیان کرد: یکی از بحث های بسیار مهم این همایش نیز کوشش برای عمومی سازی علم است. به واقع ادبیات هسته اصلی درمان و مراقبت است؛ همیشه در طول تاریخ و در همه گیری ها دوگانه ای بین مراقبت و درمان وجود داشت؛ حالا نیز به نظر می آید در عصر کرونا باید از ادبیات به مثابه امر مراقبتی در مقابل این بیماری سخن گفت و نقش مراقبتی ادبیات را در نظر گرفت.
او ضمن اشاره به اینکه چیزی که می تواند خاطرات تلخ را حفظ کند ادبیات است، اظهار داشت: ما سال قبل توانستیم درس ادبیات فارسی را که در رشته پزشکی مهجور بود زنده نماییم تا به کار طبابت بیاید. به واقع تاریخ پزشکی در این دیار با تاریخ ادبیات گره خورده است.
حمیدرضا نمازی همین طور اظهار نمود: در وبینار «بین المللی ادبیات در روزگار کرونا» بنا و توجه به این است که آمیختگی ادبیات و کرونا از یک امر تزیینی فراتر برود و نشان داده شود که ادبیات چه نقش بی بدیلی می تواند در درمان، مراقبت، حل بحران ها، ثبت و ضبط آن چه امروز می گذرد و در مستندسازی و روایت داشته باشد.
در آخر افتتاحیه «وبینار بین المللی ادبیات در روزگار کرونا» مصطفی راضی جلالی ضمن تشکر از کادر درمان و مدافعان سلامت، نسبت به اینکه ماحصل «وبینار بین المللی ادبیات در روزگار کرونا» به ماندگاری اثرات ادبیات در وضعیت بحران کمک نماید ابراز امیدواری کرد و اظهار داشت: ادبایی که وقتی همه جا را سکوت و رخوت گرفته بود، ننشستند و بلند شدند تا گرد رخوت را ابتدا از تن خودشان و سپس از جامعه بزدایند و با خلق آثاری که چند سال بعد از این اتفاق و رخداد از انتهای اقیانوس بالا می آید خودرا نشان می دهند.
مصطفی راضی جلالی در انتهای سخنان خود بیان کرد: امیدوارم حاصل تلاش همکاران ما و استادانی که از پنج کشور در این وبینار حضور دارند در نهایت منتج به این نتیجه شود و اتفاقی که روزها و سال هاست منتظر آنیم تا از تهدیدها و تحدیدها فرصت بسازیم. بزرگان نظام و مملکت و زعمای قم بارها آروز کردند که از تهدیدها فرصت بسازیم و گاهی این فرصت ها را غنیمت ندانستیم و نتوانستیم از محدودیت ها فرصت بسازیم. امیدوارم این قدم خانه کتاب و ادبیات ایران سبب شود گامی هرچند کوتاه به سمت معرفی ادبیات در جامعه ای که حالا بیش از هرچیزی به امید و نشاط نیاز دارد، برداشته شود.
علاوه بر افتتاحیه، یک نشست تخصصی از سلسله نشست های «وبینار بین المللی ادبیات در روزگار کرونا» در روز شنبه (نوزدهم تیرماه ۱۴۰۰) انجام شد و بناست تا سه نشست تخصصی در رابطه با محورهای این وبینار نیز امروز (یکشنبه – بیستم تیرماه ۱۴۰۰) با حضور استادان بیش از ۱۵ دانشگاه و پژوهشگاه از کشورهای هند، افغانستان، ایران، پاکستان و عراق برگزار گردد.
بنا بر اعلام، در نشست پایانی «وبینار بین المللی ادبیات در روزگار کرونا»، محسن جوادی (معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) نیز سخنرانی خواهد نمود.